Kenkyusha’s New Japanese-English Dictionary by Niko Kitsakis (CC-SA-3.0)

ဤဆောင်းပါးကို အွန်တာရီယို တက္ကသိုလ် နည်းပညာ ကျောင်းမှ လူမှုဘာသာဗေဒ ပညာရှင် အလီဆင် အေးမား (Allyson Eamer) က ဧည့်သည် အဖြစ်ရေးသားသည်။ ဤဆောင်းပါးကို မူလပထမက Ethnos Project blog တွင် ရေးသားထုတ်ဝေခဲ့သည်။

အချိန် ၁၀ ရက်မှ ၁၄ ရက် ဝန်းကျင်တိုင်းမှာ ကမ္ဘာ့ ပျောက်ဆုံးလုနီးပါး ဘာသာစကားများ သေဆုံးကုန်ကြသည်။ သူတို့ ပျောက်ကွယ်ခြင်းမှ ကယ်တင်ရန် အလို့ငှါ ကျိုးပမ်းရာတွင် ဘာသာစကား ပြောဆိုသူများ၊ ပညာပါရမီရှင်များ နှင့် သတင်းအချက်အလက် နည်းပညာ အထူးကျွမ်းကျင်သူတို့သည် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ကာ ဒီဂျစ်တယ် နည်းပညာကို ဘာသာစကားတစ်ခုအား ပြန်လည် အသက်သွင်းရန် မည်သို့ အသုံးပြုနိုင်သည်ကို ရှာဖွနေကြသည်။

ဘာသာစကားများသည် ၄င်းတို့၏ စကားပြောသူများက စီးပွားရေးနှင့် နိုင်ငံရေးအရ သာလွန် အင်းအားကြီးမားသော ဘာသာစကားများသို့ တဖြည်းဖြည်းနှင့် ပြောင်းလဲ အသုံးပြုသွားသောအခါ ပျောက်ကွယ်ခြင်း အန္တရာယ်သို့ ကျရောက်ရန် ပိုမို လွယ်ကူလာသည်။ ပုံမှန်ဆိုလျှင် စကားပြောင်းလဲ အသုံးပြုမှုသည် ဌာနေတိုင်းရင်းသားလူမျိုးတို့၏ ယဉ်ကျေးမှု နှင့် မြေများသည် အင်ပါယာ တည်ဆောက်သူ လက်ထဲသို့ ပေးအပ်ရမှုကိုဖြစ်စေသော ကိုလိုနီတည်ဆောက်သူနှင့် နယ်ပယ်ချဲ့ထွင်သူများ၏ အစီအမံများကြောင့် ဖြစ်ပေသည်။

အံအားသင့်စရာတစ်ခုမှာ အချို့ ပညာပါရမီရှင်တို့သည် “Linguistic Darwinism” ဟုခေါ်နိုင်သော အကြံ့ခိုင်ဆုံး ဘာသာစကားသည်သာ ရှင်သန်နိုင်သည်ဟူသော အယူအဆကို တုန်လှုပ်ခြင်း မရှိပါ။ ကျွန်ုပ်တို့ အားလုံး ဘာသာစကားတစ်ခုတည်းကိုပဲ အတူတူပြောလျှင် မလွယ်ကူပေဘူးလားဟု အချို့ပညာရှင်များကတော့ ငြင်းချင် ငြင်းကြဦးမည်။

ဘာသာစကား တစ်ခုစီတိုင်းဟာ တစ်မူထားခြားသော ကမ္ဘာကြီးကို ရှုမြင်ပုံ ကိုယ်စီရှိကြပုံ၊ ဘာသာတစ်ခုမှ ဝေါဟာတွေဟာ ထိုစကားကို ပြောဆိုသူတွေ၏ တန်ဖိုးများကို ပေါ်လွင်စေပုံ၊ လက်တွေ့မျက်မြင်ကို အခြေခံကာ ဖြစ်တည်လာသော ဗဟုသုတများကို ဘာသာစကားတစ်ခု၏ သဒ္ဒါ လက္ခဏာများတွင် သိမ်းစည်းနေပုံ၊ အနုပညာ၊ မိမိကိုယ်ကို ဖော်ပြခြင်း၊ သမိုင်း၊ ယဉ်ကျေးမှု၊ စီးပွားရေးနှင့် ကိုယ်ပိုင်ဝိသေသတို့သည် ဘာသာစကားနဲ့ ခွဲခြား၍မရအောင် ဒွန်တွဲနေပုံတို့ကို ကျွန်ုပ်တို့ အထူး အကြယ်တဝင့် ထောက်ပြရန် လိုမည် မထင်။ အဲဒီအစား သင်သည်လည်း ကျွန်ုပ်တို့ကဲ့သို့ပင် ကမ္ဘာ၏ ဌာနေပြည်သူများသည် ၄င်းတို့ ပိုင်ဆိုင်ရာတွေများကို မတန်တရာ ယူဆောင်သွားခြင်းခံနရပြီး ဘာသာစကားတစ်ခုကို ဆုံးရှုံးမှုသည် ကြေကွဲဖွယ်ရာအဖြစ် ယုံကြည်သည်ဟု ယူဆလျှက် ဆက်လက်ပြောဆိုပါမည်။

Miniature DNF Dictionary by Tomasz Sienicki (CC-SA-3.0)

နည်းပညာသည် အချိန် နှင့် နေရာကို အမှုမထားပဲ သင်ယူသူများကို ဘာသာစကားဆရာများနှင့် အကြောင်းအရာများဖြင့် ချိတ်ဆက်ပေးနိုင်သည်။ ပျောက်ကွယ်လုနီးပါး ဘာသာစကားများ၏ စကားသံကို အသံသွင်းခြင်းအားဖြင့် နည်းပညာသည် မှတ်တမ်းတင်နိုင်သည်။ လွယ်ကူ လျင်မြန်စွာ သင်ရိုးညွှန်းတမ်းနှင့် အရင်းအမြစ်များကို ထုတ်လုပ်ပြီး ဖြန့်ဖြူး နိုင်သည်။ ကစားနည်းများဖြင့် သော်၄င်း၊ cloud-based downloads များပြုလုပ်၍ သော်၄င်း၊ apps များပြုလုပ်၍ သော၄င်း လွတ်လပ်သော သင်ယူမှုကို လွယ်ကူချောမွေ့ စေနိုင်သည်။ နည်းပညာသည် ဆရာများ နှင့် သင်ယူသူများကို ဘာသာစကားသင်ယူရာတွင် တစ်လမ်းသွား သို့မဟုတ် တွဲဖက်ပုံစံမျိုးဖြင့် ချိတ်ဆက်ပေးနိုင်သည်။

အတွေးအခေါ် ရှေ့ပြေးသူများသည် နည်းပညာ၏ မကြုံစဖူးသော တန်ခိုးကို အသုံးချကာ ပျောက်ကွယ်လှနီးပါးဖြစ်နေသော ဘာသာစကားများကို ပြန်လည်ကယ်ဆယ်နေကာ အချို့အခြေအနေများတွင် ပျောက်ဆုံးသွားသော ဘာသာစကားများကို အသက်ပြန်သွင်းနေကြသည်။

အောက်ပါ သာဓကတို့သည် ဤကြိုးပမ်းအားထုတ်မှုများတွင် ဒစ်ဂျစ်တယ် နည်းပညာကို အသုံးပြုလျှက်ရှိသော နည်းလမ်း တချို့၏ အကျဉ်းချုပ် ခြုံငုံသုံးသပ်ချက် ဖြစ်ပါသည်။

ဥရောပ

• နော်ဝေမြောက်ပိုင်း စမီ (Sàmi) ဘာသာစကားအား ဒေါင်းလုဒ်လုပ်လို့ရသော အဘိဓါန်များထဲသို့ ထည့်သွင်းပြီးပြီး ဖြစ်သည်။
• ဂါးလက် (Gaelic) ဘလော့ဂါများ သည် အိုင်ယာလန် ဘာသာစကား၏ အသုံးပြုမှုအပေါ် အကြံပေးချက်များ ဝေမျှနေ ကြသည်။
• Isle of Man ၏ တိုင်းရင်းသားဘာသာစကား ဖြစ်သော မန့်(ခ်ဇ်) (Manx) ဘာသာ ကျောင်းသားများသည် သူတို့ရဲ့ကျွမ်းကျင်မှုတိုးတက်လာဖို့ စမတ်ဖုန်း နဲ့ tablet တွင် app များသုံးနေကြသည်။

မြောက်အမေရိက

• အမေရိကန် အနောက်တောင်ပိုင်းတွင် ပြောသော နာဗာဂျို (Navajo) စကားအတွက် ကိုယ်တိုင်လေ့လာနိုင်သော သင်ခန်းစာ စီဒီများ အဖြစ်သို့ ပြုလုပ်ပြီးဖြစ်သည်။
• အမေရိကန် တောင်ပိုင်းအလယ် ဒေသတွင်ပြောသော ခြာရိုကီ (Cherokee) စကား လေ့လာသူများသည် အင်တာနက်တွင် တည်ဆောက်ထားသော ပတ်၀န်းကျင်တွင် တစ်ဦးနှင့် တစ်ဦး ဆက်သွယ်နိုင်သည်။
• ကနေဒါနိုင်ငံ မာနိတိုဘာ ဒေသ၏ အိုဂျီဘွေး (Ojibwe) စကားပြောသူတို့သည် အိုင်ဖုန်း app ကို အသုံးပြုကာ သူတို့၏ စကားကို ပြန်လည် အသက်သွင်းနေကြသည်။ အမေရိကန် အနောက်အလယ်ပိုင်းရှိ ဝင်နေဘာဂို (Winnebago) စကားပြောသူများလည်း ထို့အတူပင်ဖြစ်သည်။

အာဖရိက

• ကင်ညာတွင် စကားပြော ဘာသာများအတွက် ကွန်ပျူတာ အချက်အလက်များအဖြစ်သို့ ရေးသားဖွံ့ဖြိုးလျက်ရှိသည်။
• ရှေးဟောင်း ပုံပြင်များကို မာလီ တိုင်းရင်းသား ဘာသာစကားများနှင့် အသံသွင်း သိမ်းစည်းနေကြသည်။
• စပိန်နိုင်ငံ၏ ကန်နေရီ ကျွန်းစူများရှိ လေချွန်စကား အတွက် သင်တန်းတစ်ခု အွန်လိုင်းဘာသာ စကားသင်ယူမှု ကုမ္ပဏီတစ်ခုက ပြုလုပ်ပေးနေသည်။

အလယ်ပိုင်းနှင့် တောင်အမေရိက

• ဘရာဇီး၌ ကီစက်ဒ်ဂျီး (Kĩsêdjê) ဘာသာစကားအတွက် မှတ်တမ်းပြုခြင်းများကို အကြီးအကျယ် အောင်မြင်စွာ ပြုလုပ်နေကြသည်။
• အယ်လ်ဆာဗေးဒေါနိုင်ငံ၏ ပီပေး (Pipil) ဘာသာစကားအတွက် စကားပြော အဘိဓါန် ပြုလုပ်ခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။
• ပါရာဂွေးနိုင်ငံ၌လည်း အချေး (Aché) ဘာသာစကားတွင် လူကိုယ်တိုင်ပြော ဇာတ်လမ်းများကို အသံသွင်းခြင်း ပြုလုပ်လျှက် ရှိသည်။

အာရှ

• ဒစ်ဂျစ်တယ် နည်းပညာသုံး ဇာတ်လမ်းပြော ဆော့ဖ်ဝဲတွင် တရုတ် လူနည်းစု ဘာသာစကားအချို့လည်း ယခုပါဝင်လာပြီ ဖြစ်သည်။
• ဥဇဘက်ကစ္စတန်နိုင်ငံ၏ တာဂျစ် (Tajik) ဘာသာစကား သင်ခန်းစာများသည် YouTube ပေါ်တွင် ယခုရရှိနိုင်ပြီ ဖြစ်သည်။
• အိန္ဒိယ၏ ယခင်က မှတ်တမ်းမတင်ရသေးသော ဘာသာစကားပေါင်း ၇၈၀ ကျော်သည် ယခု အွန်လိုင်းတွင် မြေပုံဆွဲပြီး မော်ကွန်းမှတ်တမ်းများ ပြုလုပ်ထားပြီ ဖြစ်သည်။

အာတိတ်

• အာတိတ်၏ဘာသာစကားများထဲမှ တစ်ခုအပါအဝင်ဖြစ်သော အင်နု(ခ်)တီတွတ် (Inuktitut) စကားအတွက် အွန်လိုင်းသင်ခန်းစာများ ရရှိနေပြီ ဖြစ်သည်။

အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသ

• အီရတ်တွင် ပြောသော ချယ်ဒီယား (Chaldea) ဘာသာစကား ပြောဆိုသူများကို အွန်လိုင်း ပုံပြင်ပြောခြင်း အစီအစဥ်များက ကျွမ်းကျင်အောင် ပြုလုပ်ပေးနေသည်။

ပစိဖိတ်

• သြစတြေးလျ အလယ်ပိုင်းရှိ ဌာနေတိုင်းရင်းသား လက်ဟန်ပြ ဘာသာစကားကို ယခု အွန်လိုင်းဗီဒီယိုများကနေ တဆင့် လေ့လာသိရှိ နိုင်ပါသည်။
• ပစိဖိတ်ကျွန်း ဘာသာစကားများ အတွက် ဒစ်ဂျစ်တယ်ပုံပြင်ပြောခြင်း အစီအစဉ်များ အွန်လိုင်းတွင် ရရှိနိုင်ပါသည်။

တိုင်းရင်းသား ဘာသာစကားများအတွက် ပညာရေးအတွက် နည်းပညာများအပေါ်အသုံးပြုမှုများနှင့် ပက်သက်ပြီး နောက်ဆုံရ သတင်းများကိုသိလိပါက အလီဆင် အေးမား (Allyson Eamer)၏ စာမျက်တွင် ရှင်းပြချက်များတွင် သွားရောက်လေ့လာနိုင်ပါသည်။